1526'lı yıllarda Anadolu Türkmenlerinin (Oğuz) ruhani lideri Kırşehir Hacıbektaş kazasında oturan Kalender Çelebi idi.
Kalender Çelebi, Hacı Bektaş Veli'nin torunlarındandır. Yani Hacı Bektaş Veli'nin Kadıncık Ana'dan doğma öz oğlu olan Habib Efendinin soyundan gelmedir. (Kadıncık ana İdris Hocanın kızı Fatma Nuriye'dir.) Kalender'in babası İskender, İskender'in babası Balım Sultan, bunun babası Resul Çelebi, bunun da babası Habib Efendidir. Ali Efendi Tarihinde, güvenilir kaynaklara dayanarak, Hacı Bektaş Hakkında şöyle yazmaktadır.
II. Beyazıt zamanında Anadolu'ya gelen Şah İsmail, Hacı Bektaş Veli'nin mübarek mezarı yakınlarında konaklar ve uyuklar. Bu sırada Hacı Bektaş düşüne girer. Şah İsmail'e der ki "Oğlan, gerisin geriye git, yoksa seni fena ederim". Bu uyarı üzerine Şah İsmail vakit kaybetmeden geldiği yere geri dönmüştür.
Osmanlı yönetim kadrolarını ahtapot gibi saran Paşalık, Vezirlik ve Serdarlık unvanıyla anılan bir takım ne idüğü belli olmayan vatansız ve hâin serseriler, Anadolu Türk'ünün başına musallat edilmiş, halk bu dönmelerin zulmünden bir türlü yakasını kurtaramamıştır.
Halkın çektiği ızdıraba daha fazla dayanamayan Kalender Çelebi, Dulkadirli, Bozoklu Çiçeklü, Masadlu, Karacalılı ve daha bir çok Türkmen Beyi ile anlaşarak Osmanlı'nın Anadolu'daki dönme ve devşirme yöneticilerine karşı isyan bayrağını açmıştır.
Otuz bin kişilik isyancının yakalanması için görevlendirilen başkomutan Sadrâzam İbrahim Paşa, üç bin yeniçeri ve iki bin sipahi ile Üsküdar yakasına geçti ve isyancılara karşı koymak için yola koyuldu. Aksaray sancağına varınca Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa, Karaman Beylerbeyi Mahmut Paşa ve diğer komutanlar eyaletlerdeki tımar ve zeamet sahipleriyle birleşerek Sivas'a doğru çekilen isyancılarla Cincilfe denilen yerde karşılaştılar. Fakat yenildiler. Hatta yukarıda adı geçen Karaman Beylerbeyi Mahmut Paşa, Alaiye Beyi Sinan Bey, Amasya Beyi Koçi Bey, Birecik Beyi Mustafa Bey, Anadolu Tımar Defterdarı Nuh ve Karaman Defter Kethüdası Şeyh Mehmet bu çarpışmada öldürüldü.
Yenilen Osmanlı ordusundan ganimet elde eden yoksul Türkmenler, bu paralarla birazcık olsun karınlarını doyurdu ve giyindiler kuşandılar.
Osmanlı ordusunun isyancılar karşısında ağır kayıplar verdiğini öğrenen Başkomutan İbrahim Paşa, bunun bir mezhep kalkışması olmadığım anlayıp hızla isyancıların üzerine yürüdü. Anadolu'daki bir çok Türkmen oymak beyleriyle gizli görüşmeler yaparak önceden ellerinden alınan dirliklerin geri verileceği vaadinde bulundu. Ayrıca, yolsuzlukların düzeltileceğine dair oymak beylerine söz verdiğini halka yaydı.
Böylece isteklerini elde ettiklerini sanan Türkmenlerin çoğu Kalender Çelebi'den ayrıldılar. Yanında, 400-500 kişilik bir kuvvetle kalan Kalender Çelebi, Başsaz denilen yerde Osmanlı'ya yenik düştü. Sonuna değin yanından ayrılmayan Dulkadir beylerinden Veli Dündar ile birlikte öldürüldü. Başları kesilerek atların terkisine bağlandı ve İstanbul'a gönderildi.
Kalender Çelebi isyanını bir çok âşık dile getirmiştir. Koyun Abdal da bunlardan birisidir. Orta Anadolu'da yaşadığı bilinen Koyun Abdal'ın bu olaya söylediği şiirdir bu.
Kaynak: Öyküleriyle Kırşehir Türküleri, Destanları, Ağıtları - Baki Yaşa Altınok, Oba Yayıncılık, Mayıs - 2003, Ankara, s.27-28 |
"Kalender Geliyor (İşitin Beyler)"
Koyun Abdal Diğer Türküleri